Jak nauczyciele mogą wspierać kondycję psychiczną swoich uczniów?
Jak nauczyciele mogą wspierać kondycję psychiczną swoich uczniów?
„Uczeń przychodzi do szkoły z dwoma plecakami. W jednym ma książki i zeszyty, w drugim cały swój świat: samotność, rozwód rodziców, marzenie o sukcesie sportowym albo chorobę dziadka. Nauczyciel powinien zawsze o tych dwóch bagażach pamiętać.” To myśl, której autorką jest Krystyna Baryś, wicedyrektor Szkoły Podstawowej nr 5 w Gdańsku.
Obecnie dzieci niosą do szkoły już trzy plecaki – ten z książkami, drugi z emocjami związanymi ze swoją rodziną, oraz trzeci z obciążeniami związanymi z pandemią koronawirusa. Co mogą zrobić nauczyciele, aby im pomóc unieść te plecaki?
17 listopada 2021 roku odbyła się konferencja zorganizowana przez Kuratorium Oświaty w Warszawie na temat „Wzmacniania kondycji psychicznej nastolatków w oparciu o badania i metody profilaktyki zintegrowanej”. Instytut Profilaktyki Zintegrowanej przedstawił wówczas wyniki i wnioski ze swoich badań w tym obszarze. Zaproponował także program profilaktyczny dla szkół „Nawigacja w każdą pogodę”.
W Polsce pierwsze zakażenia koronawirusem miały miejsce w marcu 2020 roku. Początkowe informacje wskazywały że dzieci w małym stopniu zagrożone są ciężkim przebiegiem zakażenia, ale przypuszczano, że to właśnie dzieci poniosą trudne dla nich konsekwencje rozwojowe, psychiczne i emocjonalne. Przypuszczenia te potwierdziły badania prowadzone przez Instytut Profilaktyki Zintegrowanej, który zbadał stan psychiczny dzieci i młodzieży w różnych momentach trwania epidemii oraz realizacji zajęć zdalnych.
Badania wskazywały że najgorzej epidemię znosili: jedynacy, dzieci nie mające oparcia w rodzicach, uczniowie mający niewiele kontaktów społecznych z rówieśnikami, dzieci nie uczestniczące w praktykach religijnych.
Ta grupa uczniów wymaga szczególnej troski, ale ponieważ okresowo odsetek dzieci bardzo przygnębionych, skarżących się na złe samopoczucie wzrastał nawet do 50%, to obecnie wsparcia wymagają wszyscy uczniowie.
Najczęściej przeżywanymi emocjami było osamotnienie, smutek, przygnębienie, brak energii, poirytowanie, obawy, stres szkolny, a także odczuwanie myśli samobójczych i nie zwierzanie się nikomu ze swoich problemów.
Niezbyt zaskakujące są takie zależności jak to, że im słabsza kondycja psychiczna dzieci, tym większe problemy w nauce zdalnej, a także słabiej przestrzegane restrykcje sanitarne.
Dlatego przede wszystkim należy zadbać o stan psychiczny dzieci, aby miały siłę do radzenia sobie z trudnościami szkolnymi i do przestrzegania wymogów sanitarnych.
Podstawowy kierunek wsparcia całej populacji dzieci i młodzieży to wzmocnienie wychowania uzupełnionego o profilaktykę, to działania możliwe do wykonania na terenie szkoły, będącej najbliższym otoczeniem dzieci i młodzieży. W kontakcie dziecka z nauczycielem i rówieśnikami tkwią bowiem naturalne zasoby wsparcia odpowiadające na najważniejsze potrzeby uczniów. Sami uczniowie formułowali oczekiwania wobec dorosłych licząc na ich wsparcie oraz taką organizacje czasu, by mieli możliwość spontanicznego bycia z rówieśnikami.
Dzieci najbardziej potrzebują życzliwej rozmowy z empatycznie nastawionym dorosłym (rodzice, dziadkowie, nauczyciele, dalsza rodzina), dającej im poczucie wysłuchania i zrozumienia. Oczekują wyrozumiałości, akceptacji, miłych gestów, okazywania uczuć, motywowania i chwalenia, pocieszanie, dodawania otuchy. W życzliwej atmosferze takie oznaki wsparcia dajemy sobie wzajemnie w sposób naturalny.
Kiedy takie wsparcie daje nauczyciel, ma ono dodatkową wartość, ponieważ nauczyciel dla ucznia jest bardzo ważną osobą. Prowadzone badania pokazały, że nauczyciele mają bardzo pozytywny wpływ na swoich uczniów, nie mając świadomości tego faktu. Okazuje się, że około 60- 75% uczniów potwierdza, iż miało nauczyciela, któremu dużo zawdzięczają i są mu wdzięczni. Wiedzieli państwo o tym?
Chcemy przekonać nauczycieli jak ważne są te codzienne kontakty, zwykłe rozmowy, okazywanie zainteresowania przeżyciami i trudnościami dziecka. W czasie lekcji wychowawczych można także zauważyć nastrój panujący w klasie oraz stan psychiczny poszczególnych uczniów. Można organizować proste zabawy integracyjne, gry, także gry planszowe, wycieczki (młodsze dzieci oczekują gier, zabaw, wyjść klasowych, a starsze raczej rozmów o swoim samopoczuciu, problemach, o sobie). Badania Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej pokazują, że wsparciem dla młodzieży są najprostsze gesty ze strony nauczycieli takie jak miły uśmiech, miła reakcja w sieci, miła wiadomość w sieci, komplement, dobre słowo, docenienie, pochwała, przejaw zainteresowania, miła rozmowa, pomoc w czymś, wspólne żarty, wybaczenie błędu i złego zachowania.
Dzieci i młodzież potrzebują również odpowiedniej ilości interakcji rówieśniczych, dlatego umożliwienie im zdrowego, konstruktywnego i zgodnego z potrzebami rozwojowymi spędzania czasu jest także formą wsparcia. Taką rolę mogą spełniać zajęcia pozalekcyjne, sportowe, kulturalne.
Uczniowie podkreślają także, że od dorosłych oczekują merytorycznej pomocy w nauce. Widzimy to w naszej codziennej praktyce poradnianej, dzieci bardzo chętnie opowiadają o tym jak przeżywały czas zdalnego nauczania czy na jakie trudności napotykają po powrocie do zajęć szkolnych. Okazywanie zrozumienia, wspólne poszukiwanie możliwych rozwiązań, motywowanie i przekonanie o możliwościach dzieci wyraźnie obniża ich napięcie i pozwala na bardziej racjonalne analizowanie tego co można zrobić w danej sytuacji.
Aktualnie często pojawiają się trudności szkolne, uczniowie bardzo dużo czasu spędzają w szkole, narzekają na zmęczenie. Mają problemy w powrocie do stałego rytmu dnia, wcześniejszego wstawania, intensywnej pracy. Często to dopiero teraz okazuje się jakie naprawdę mają zaległości w nauce. W bezpośrednim kontakcie nauczyciele orientują się w rzeczywistych umiejętnościach dzieci. Najbardziej jest to widoczne w klasach IV i V, kiedy dopiero w czasie lekcji w klasie można ocenić technikę czytania, umiejętność konstruowania wypowiedzi pisemnych czy ortograficznego zapisu słów. Umiejętności te wymagają systematycznej, dłuższej pracy, aby poprawa była widoczna i trzeba uzbroić się w cierpliwość, aby dostrzec zmiany. W tych sytuacjach wsparcie nauczyciela jest nieocenione.
Wskazane jest także dostosowanie wymagań związanych z realizacją podstawy programowej do zmniejszonej efektywności kształcenia w okresie lockdownu wynikającej z osłabionej kondycji psychicznej uczniów oraz niższej efektywności nauczania zdalnego.
Nauczyciele także zauważają i bardzo cenią otrzymywane od innych wsparcie, takie jak miłe słowa, gesty, wdzięczność oraz docenianie ich pracy i zaangażowania. Tego, czego potrzebujemy my dorośli, jeszcze bardziej potrzebują dzieci. Proszę pamiętać, że w prosty sposób mogą dostać wsparcie od znajdujących się blisko dorosłych, przede wszystkim rodziców i nauczycieli.
Szkoły mogą skorzystać z rekomendowanych przez MEiN programów profilaktycznych proponowanych przez Instytut Profilaktyki Zintegrowanej. Na stronie Instytutu (www.ipzin.org) znajduje się opis programu „Nawigacja w każdą pogodę” przygotowanego na czas po pandemii.
Wśród uczniów znajdą się na pewno też tacy, którzy będą potrzebowali bardziej specjalistycznego wsparcia i tych zapraszamy do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nr 17 ul. Żegańska 1a w Międzylesiu.
Ostatnio w naszej dzielnicy na ul. Błękitnej 36 otwarto Wawerskie Centrum Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzieży, które zaprasza dzieci wraz z rodzicami od poniedziałku do piątku w godz. 8-20 tel. 22 4399380.
Artykuł przygotowały mgr Agata Janicka, mgr Magdalena Głaska
Artykuł przygotowano w oparciu o materiały przedstawione 17 listopada 2021 roku przez Instytut Profilaktyki Zintegrowanej na konferencji na temat „Wzmacnianie kondycji psychicznej nastolatków w oparciu o badania i metody profilaktyki zintegrowanej”. Można się z nimi szczegółowo zapoznać na stronach Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej https://ipzin.org/jak-wspierac-uczniow-po-roku-epidemii-2/ oraz https://ipzin.org/profilaktyka-zintegrowana-w-kazda-pogode-nagrania-z-konferencji-w-katowicach/